Ναι, αυτό είναι αλήθεια και ο τίτλος δεν είναι παραπλανητικός. Είναι ίσως παράδοξος αρχικά, εφόσον είμαι θερμή πολέμια της βίας και του εξαναγκασμού στην εκπαίδευση και στην διαμόρφωση/τροποποίηση συμπεριφοράς σκύλων. Και όπως λέω πάντα, είμαι κατά της τιμωρίας, όχι μόνο για ηθικούς λόγους, αλλά και γιατί δεν έχει τα αποτελέσματα που θέλουμε. Σκοπός αυτού του σύντομου άρθρου δεν είναι να αναλύσει συνολικά τα προβλήματα που προκύπτουν από την χρήση τιμωρίας. Αυτό το έχουν κάνει άλλοι νωρίτερα και καλύτερα από εμένα. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε τα 20 προβλήματα με την τιμωρία στην εκπαίδευση ζώων από την Karolina Westlund (για να σας γλιτώσω χρόνο, είναι στα αγγλικά, αλλά έχει συγκεντρώσει και τα 20 σε πολύ ωραία εικόνα/διάγραμμα).
Στο θέμα μας τώρα, πώς λειτουργούν οι διορθώσεις; Θα χρησιμοποιήσω το ίδιο παράδειγμα για να δείξω δύο διαφορετικά αποτελέσματα, ανάλογα με τον χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του σκύλου. (Γρήγορη σημείωση εδώ: κάθε σκύλος είναι μοναδικός και η κατηγοριοποίηση που θα ακολουθήσει είναι γενική, βάσει εμπειρικών δεδομένων και δεν καλύπτει όλο το εύρος των πιθανών αποτελεσμάτων της χρήσης βίας και εξαναγκασμού).
Το παράδειγμα μας: Ο σκύλος σου είναι χαρούμενος, αγαπάει την επαφή με τους ανθρώπους και από κουτάβι έχει αναπτύξει τη συνήθεια να πηδάει πάνω σου και πάνω σε άλλους ανθρώπους, για να χαιρετήσει ή να παίξει. Το κουτάβι πλέον μεγάλωσε, είναι πάνω από 20 κιλά και αυτή η συνήθεια έχει γίνει, τουλάχιστον, ενοχλητική. Σαν άπειρος κηδεμόνας δεν ξέρεις τι ακριβώς να κάνεις και δοκιμάζεις διάφορα για να αλλάξεις αυτή τη συμπεριφορά, ή όπως είναι ευρέως γνωστό να κάνεις «διόρθωση συμπεριφοράς».
Ξεκινάς μόνος σου στο σπίτι, προσπαθώντας με τον πιο αυθόρμητο και εύλογο τρόπο: Διορθώνεις τον σκύλο σου κάθε φορά που πηδάει με τα δύο πόδια πάνω σου ή πάνω σε άλλους ανθρώπους: φωνάζεις, λες ΟΧΙΙ, ΜΗΗΗ, ΕΕΕΕ, τον σπρώχνεις, τσιρίζεις και τον κατεβάζεις με τα χέρια σου κάτω, τον τραβάς από το κολάρο, κτλ.
Αν ο σκύλος σου είναι λίγο ντροπαλός και μαζεμένος, αυτό που παρατηρείς ότι συμβαίνει είναι το εξής: η συμπεριφορά σταματάει στιγμιαία, αλλά δεν σταματάει συνολικά. Ο σκύλος σου επαναλαμβάνει τα ίδια κάθε φορά που μπαίνει κάποιος στο σπίτι ή κάθε φορά που συναντάς κάποιον γνωστό στον δρόμο. Πηδάει πάνω, του φωνάζεις, τρομάζει, σταματάει να πηδάει, κατεβάζει αυτιά, αποστρέφει το κεφάλι, κουνάει νευρικά την ουρά και απομακρύνεται. Οι διορθώσεις σου λειτουργούν! Χρειάζεται, βέβαια, να επαναλαμβάνεις την διόρθωση κάθε μα κάθε φορά, στο τέλος βαριέσαι και αναζητάς κάποιον/α ειδικό για να σου μάθεις πώς να διορθώνεις καλύτερα τον σκύλο σου και να ξεφορτωθείς μια και καλή την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
Δεν έχεις ιδέα ότι το επάγγελμα του εκπαιδευτή σκύλων δεν είναι οριοθετημένο, δεν υπάρχουν νομοθετημένα κριτήρια, ούτε έλεγχος των γνώσεων και των μεθόδων που χρησιμοποιούμε, δεν έχεις καν ιδέα ότι υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι. Ας πούμε, λοιπόν, ότι καλείς έναν εκπαιδευτή/μια εκπαιδεύτρια που βρήκες στο tik tok και σου αρέσουν τα βίντεο του/της, σου φαίνονται λογικά αυτά που λέει, σου αρέσει ότι αναφέρεται σε «ισορροπημένη εκπαίδευση» (η ισορροπία είναι γενικώς πολύ πιασάρικη λέξη, εδώ το marketing έχει κάνει πολύ καλή δουλειά).
Ο/Η «ισορροπημένος/η εκπαιδευτής/ρια» έρχεται σπίτι σου και μπορεί να δοκιμάσει τα εξής: να κλωστήσει με το γόνατο του τον σκύλο σου κάθε φορά που πηδάει πάνω του, να του βάλει κολάρο και λουρί και να τον «τινάζει» με το λουρί όταν πηδάει επάνω σε κάποιον άλλο, όταν σταματάει να πηδάει του δίνει ζαμπονάκια, μπορεί στο τέλος να αποφανθεί ότι «αυτός ο σκύλος δεν εκπαιδεύεται αλλιώς, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ειδικό κολάρο». Το «ειδικό κολάρο» μπορεί να είναι υφασμάτινο (slip lead), να είναι μεταλική αλυσίδα (πνιχτάκι), να είναι συνδυασμός κολάρου και αλυσίδας (martingale), ή ακόμα κολάρο με καρφιά (prong collar). Φυσικά, υπάρχουν και τα ηλεκτρικά κολάρα (e-collars), αλλά τι στο καλό, εδώ έχουμε φέρει balanced εκπαιδευτή όχι παραδοσιακό.
Ο σκύλος σου υφίσταται σοκ από αυτή τη συμπεριφορά απέναντί του, δεν καταλαβαίνει γιατί πονάει ενώ χαίρεται, η χαρά του μετρατρέπεται σε φόβο όταν τον πλησιάζουν άνθρωποι, μαζεύεται όλο και περισσότερο, οι άνθρωποι γίνονται ανεξήγητα απρόβλεπτοι και τρομακτικοί, ο φόβος διαχέεται και σε άλλες στιγμές στη ζωή του, κλειδώνεται στον εαυτό του και περνάει σε κατάσταση μαθημένης αβοηθησίας: έχει παραιτηθεί από τη ζωή και είναι γενικά θλιμμένος. Δεν κάνει απολύτως τίποτα, πέρα από το να ακολουθεί την ρουτίνα του διεκπεραιωτικά, από τον φόβο της διόρθωσης έχει χάσει τον αυθορμητισμό και την αισιοδοξία του, ζει παραδομένος σε έναν κόσμο που δεν χωράει η σκυλίσια χαρά του. Όμως, για τα ανθρώπινα μάτια χωρίς γνώση και εμπειρία, το αποτέλεσμα είναι αυτό που ήθελαν. Οι διορθώσεις λειτούργησαν: σταμάτησαν οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές και ο σκύλος είναι ήσυχος!
Αν ο σκυλος σου είναι έντονος και ενθουσιώδης, με τις διορθώσεις που κάνεις μόνος σου στο σπίτι, παρατηρείς μεγαλύτερη ένταση στην συμπεριφορά, ίσως και κλιμάκωση με δαγκώματα και γρυλίσματα. Μάλλον ο σκύλος έχει πάρει το μήνυμα σου λάθος, το ερμηνεύει σαν έντονο παιχνίδι, ενός είδους πάλη και συμμετέχει με ένταση σε αυτό. Επιτέλους, βρήκε παρτενέρ για να παίζει σωματικά όπως του αρέσει πολύ! Οι διορθώσεις σου δεν έχουνε λειτουργήσει ακριβώς όπως περίμενες, για την ακρίβεια η κατάσταση έχει εκτροχιαστεί. Φέρνεις, λοιπόν, στο σπίτι τον παραπάνω επαγγελματία και επαναλαμβάνει τα ίδια για να διορθώσει την συμπεριφορά του σκύλου σου .
Ο έντονος και ενθουσιώδης σκύλος σου παθαίνει σοκ με την βίαιη συμπεριφορά απεναντί του, αλλά δεν τα παρατάει εύκολα. Οι διορθώσεις γίνονται πιο δυνατές και απότομες, ο πόνος και ο τρόμος ακόμα πιο έντονος και τελικά ο σκύλος σου πείθεται ότι οι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι: αποτελούν πραγματική απειλή, είναι εχθροί του και πρέπει να αμυνθεί για σώσει τη ζωή του, πρέπει με κάθε τρόπο να τους διώξει μακριά. Στην αρχή θα δοκιμάσει να δείξει τα δόντια του, να γρυλίσει, να γαβγίσει, να δαγκώσει στον αέρα, αν τα καταφέρει να σε φτάσει, στο τέλος θα δαγκώσει εσένα ή τον εκπαιδευτή. Κάπου εδώ λογικά θα μπει και ένα φίμωτρο, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά τα εργαλεία που πνίγουν, χωρίς παράπλευρες απώλειες. Ο σκύλος μπορεί να παραδοθεί, εφόσον καταλαβαίνει ότι καμία προσπάθεια του δεν έχει αποτέλεσμα. Οι διορθώσεις λειτούργησαν: ο σκύλος σταμάτησε και να πηδάει πάνω σου και να προσπαθεί να δαγκώσει.
Το θέμα εδώ είναι το εξής: ο σκύλος σου μπορεί να σταμάτησε να επιτίθεται κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης, αλλά το αυτόνομο νευρικό του σύστημα έχει αντίθετη άποψη: έχει καταγράψει τους ανθρώπους σαν απειλή και κάθε φορά που αντικρίζει έναν, μπαίνει σε κατάσταση επιβίωσης. Ανάλογα με το ταπεραμέντο του, είτε θα εξελιχθεί σε αυτό που λέμε «ωρολογιακή βόμβα», δηλαδή δεν ξέρεις πότε και σε ποιανού τα χέρια θα σκάσει, είτε θα μάθει να αντιδρά έντονα και απειλητικά κάθε μα κάθε φορά που βλέπει άνθρωπο απέναντί του. Και όλα αυτά, για να επιβιώσει έναντι της απειλής.
Λειτούργησαν οι διορθώσεις; Λειτούργησαν! Αυτή τη φορά, για τον σκύλο. Του δόθηκε ένα πολύ σημαντικό μάθημα: δεν πρέπει να εμπιστεύεται κανέναν άνθρωπο, ο ανθρώπινος κόσμος είναι επικίνδυνος, κανένας δεν μπορεί να τον προστατεύσει πέρα από τον εαυτό του. Και η επιθετική συμπεριφορά είναι η μόνη που λειτουργεί για αυτόν: κάθε φορά που συμπεριφέρεται έτσι, οι άνθρωποι απομακρύνονται, ουφ, γλίτωσε!
Αυτή τη φορά όμως, εσύ έχεις να αντιμετωπίσεις ένα ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα: πλέον, καμία διόρθωση δεν λειτουργεί. Όσο σφιχτά και να πνίγεις, όσα καρφιά και να βάλεις, ο σκύλος σου αγνοεί τον πόνο. Στο κάτω κάτω, μπορεί να πονάει στιγμιαία, αλλά επιβιώνει. Τι είναι πιο σημαντικό; Για τα σκυλιά δεν υπάρχει αμλετικό δίλημμα: διαλέγουν τη ζωή και τις συμπεριφορές που την εξασφαλίζουν.
Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και κατάστασεις είναι τυχαία και συμπτωματική. Τέτοια περιστατικά συναντάμε συνέχεια και αυτά τα σκυλιά πλεόν δεν χρειάζονται «εκπαίδευση», αλλά θεραπεία. Είτε έχουν πέσει σε μαθημένη αβοηθησία, είτε έχουν βρει λειτουργικές επιθετικές συμπεριφορές για να επιβιώσουν, η ψυχή τους έχει τραυματιστεί βαθιά. Και αυτό μπορεί να αλλάξει, αλλά απαιτεί χρόνο, προσπάθεια, υπομονή, επιμονή και σωστή καθοδήγηση. Καλά δεν ήταν τότε που ο σκύλος πηδούσε πάνω σου από την χαρά του; Ή άστο έτσι ή ψάξε σωστά σε ποιον/α επαγγελματία θα απευθυνθείς.
Dog Positive 